نشریه تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان مرتعی و جنگلی ایران
سال چهاردهم شماره 2 (پیاپی 24، تابستان 1385)

به منظور بررسی واکنش به خشکی در 3 گونه (با شش منشاء بذری) شبدر یکساله یک آزمایش گلخانه ای به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1383 انجام گرفت. طول و وزن خشک ریشه و اندام هوایی و نسبت طول ریشه به طول اندام هوایی دو گونه و چهار زیر گونه شبدر یکساله در چهار سطح خشکی100، 75، 50 و 25 درصد ظرفیت مزرعه اندازه گیری شدند. بیشترین طول اندام هوایی و ریشه به ترتیب در تیمارهای 100 و 75 درصد ظرفیت مزرعه با میانگین طول های 24/15 و 19/14 سانتیمتر و کمترین میزان آنها در تیمارهای 25 درصد ظرفیت مزرعه به ترتیب با 52/5 و 71/9 سانتیمتر بدست آمد. مقایسه میانگین وزن خشک اندام هوایی و ریشه نشان داد که بیشترین وزن خشک به ترتیب با 95/0 و 1/1 گرم مربوط به گونه T. alexandrinum var. carmel بود، در حالی که کمترین وزن خشک اندام هوایی در توده های بالا ده کازرون، دو چین کردستان و سوریان آباده (شبدر ایرانی) و کمترین وزن خشک ریشه توده دوچین کردستان (شبدر ایرانی) بدست آمد. براساس نتایج بدست آمده گونه هایT. alexandrinum var. carmel و T. subterraneum var. clark به عنوان گونه های مقاوم و توده های بالا ده کازرون و هفت چین اراک حساس ترین و توده های دو چین کردستان و سوریان آباده جزء گونه های نیمه مقاوم به خشکی در مرحله رشد رویشی معرفی شدند.

به منظور بررسی اثرات مفید و مضر چاودار و قیاق بر روی جوانه زنی بذر ذرت، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی (CRD)، در سه تکرار در شرایط آزمایشگاهی انجام و غلظتهای مختلف عصاره آبی چاودار، قیاق و مخلوط چاودار و قیاق بررسی شد. در این آزمایش غلظتهای 5%، 75/3%، 5/2% و 0 (شاهد= آب مقطر) چاودار و قیاق هر کدام به تنهایی و نیز مخلوط عصاره چاودار+ قیاق با غلظتهای ذکر شده برای هر یک تهیه و اثر آنها روی صفاتی چون درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، متوسط مدت زمان جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و وزن خشک ریشه چه + ساقه چه ذرت بررسی شد. نتایج نشان داد که عصاره قیاق در بیشترین غلظت بکار گرفته شده (5%) نقش بازدارندگی داشته و روی کلیه صفات مورد مطالعه اثرات منفی داشت، ولی در غلظتهای کم محدوده ذکر شده تفاوت معنی داری با شاهد مشاهده نشد. این در حالی بود که عصاره چاودار در بیشترین غلظت بکار رفته (5%)، تنها سرعت جوانه زنی و طول ساقه چه را کاهش داد. در بررسی اثر متقابل عصاره آبی چاودار و قیاق مشاهده شد، ترکیب عصاره های این دو گونه گیاهی در غلظتهای زیاد (5%) اثر سینرژیستی (افزایشی) با هم داشته و اثر منفی بر جوانه زنی را افزایش داد، ولی در غلظتهای کم (5/2% و75/3%)، تفاوت معنی داری با شاهد مشاهده نشد.

گیاه Salvia nemorosa از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است که دارای مصارف خوراکی، دارویی و زینتی می باشد. با توجه به عدم وجود اطلاعاتی در مورد کشت بافت این گیاه، کشت بافت و اندام S. nemorosa جهت ریزازدیادی آن بر روی محیط کشت مناسب صورت گرفت. کشت در شیشه این گیاه در محیط کشت MS با مقادیر مختلف هورمونی انجام شد. قطعات ریشه، محور زیر لپه، برگ و مریستم راسی از دانه رست های سترون رشد یافته در محیط کشت MS فاقد هورمون، به عنوان جداکشت مورد استفاده قرار گرفت. جداکشت های برگ و مریستم راسی در محیط کشت MS حاوی NAA و 2ip، کالهای متراکم و سبز رنگ تشکیل دادند و بعد اندام زایی (تشکیل برگ و ریشه) کردند. محیط کشت MS دارایIBA وKin تنها بر روی جداکشت های برگی مناسب بوده و قطعات کشت شده پس از کال زایی، اندام های برگی بوجود آوردند. درمحیط کشت MS دارایNAA و 6-BAP جداکشت های مریستم راسی پس از کال زایی اندام های برگ و ساقه را تولید کردند و با واکشت نمونه ها در محیط کشت تازه، تشکیل گیاه کامل صورت گرفت. این محیط کشت هورمون دار بهترین محیط برای گیاه S. nemorosa نسبت به دو محیط کشت دیگر محسوب شد. در محیط کشت MS دارایNAA و2ip 5 محور زیر لپه کالهای زرد رنگ تولید نموده ولی جداکشت های ریشه ای بدون تولید کال باقی ماندند. در محیط کشت MS دارایIBA وKin جداکشت های محور زیر لپه، کالهای زرد رنگ و جداکشت های ریشه ای با تولید کالهای سبز رنگ بدون تغییر در محیط باقی ماندند.

آزمایشی به منظور بررسی تاثیر تنش آب بر میزان ماده خشک و رنگیزه های فتوسنتزی در دو گونه از گیاه اسپرس (Onobrychis radiata & Onobrychis viciifolia) با استفاده از آزمایشهای فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام گردید. گیاهان تحت مطالعه در محیط گلخانه با دمای حداکثر 38 درجه سانتیگراد و دمای حداقل 14 درجه سانتیگراد کشت شدند. چهل روز پس از کاشت، هر دو گونه تحت تنش آبی 50 و 75 درصدظرفیت زراعی مزرعه قرار گرفتند و از تیمار ظرفیت زراعی مزرعه (%100) به عنوان شاهد استفاده شد. در هر دو گونه تنش کمبود آب سبب کاهش میزان ماده خشک و رشد نسبی (RGR) شد، اما نسبت ریشه به اندام هوایی (R/S)، طول و وزن ریشه افزایش داشت و در گونه O. radiata افزایش این مؤلفه بسیار بیشتر از گونه viciifolia. Oبود. همچنین بررسی های بیوشیمیایی نشان داد که در هر دو گونه در شرایط تنش از میزان کلروفیل ها و کاروتن ها کاسته شده است، اما میزان گزانتوفیل ها و نسبت کاروتنوئیدها به کلروفیل ها افزایش داشت و این افزایش در گونهO. radiata در سطح احتمال 5 درصد با گونه O. viciifoliaتفاوت معنی داری را نشان داد. کاهش کمتر کلروفیل ها و افزایش نسبی گزانتوفیل ها سبب شد تا ماده سازی در گونه O. radiata تحت شرایط تنش، تاثیر کمتری بپذیرد. به دنبال این امر تغییرات بیوفیزیکی چون کاهش نسبت اندام هوایی به ریشه به دلیل کاهش تبخیر و مصرف آب و نیزکاهش هزینه های کربن و اختصاص یافتن سهم بیشتری از مواد آسیمیله شده به ریشه سبب افزایش رشد ریشه شده که این ویژگی ها در مجموع سبب برتری گونه O. radiata در تحمل تنش شدید FC 50% نسبت به گونه O. viciifolia شد. نتایج این بررسی را می توان در مطالعات اصلاحی و گزینش در جهت افزایش مقاومت به خشکی در گیاهان بکار گرفت.

استان فارس یکی از رویشگاه های طبیعی چندین گونه گلابی وحشی در ایران می باشد، ولی اطلاعات کمی در مورد جنبه های مختلف رشد این گونه ها وجود دارد. جهت احیای جنگلها، جنگل کاری و استفاده از گونه های گلابی وحشی به عنوان پایه برای ارقام تجاری گلابی ضرورت دارد تا تکثیر آن به وسیله بذر مورد بررسی قرار گیرد. به منظور از بین بردن رکود بذر، جوانه زنی و رشد دانه رست، ژنوتیپ های سه گونه محتلف گلابی وحشی شامل انچوچک با نام علمی Pyrus glabra، هرمو با نام علمیPyrus syriaca و نه هرمو نه انچوچک که احتمالا دورگه طبیعی هرمو و انچوچک (Pyrus syriaca Pyrus glabra) می باشد، این پژوهش بعمل آمد. آزمون قوه نامیه و خراش دهی شیمیایی بذر با استفاده از بذرهای ژنوتیپ 11 بذر انچوچک Pyrus glabra انجام گردید. نتایج آزمون تعیین قوه نامیه (Viability) با استفاده از تترازولیوم یک درصد نشان داد که صددرصد بذرها زنده بودند. بر اساس نتایج آزمون رویان جدا شده، درصد جوانه زنی رویان های سرمادهی مرطوب شده بیشتر از رویان های سرمادهی مرطوب نشده بود. خراش دهی بذر با اسید سولفوریک غلیظ تاثیری روی از بین بردن رکود نداشت. نتایج سرمادهی مرطوب بذرهای 11 ژنوتیپ (هر درخت به عنوان یک ژنوتیپ) گونه های مختلف گلابی وحشی در مدت زمانهای 0، 15، 30، 45 و 60 روز نشان داد که تیمار 60 روز سرمادهی بهترین تیمار برای رفع رکود بذر بود. بین بذرهای منشا گرفته از درختان مختلف سه گونه گلابی وحشی از نظر واکنش به مدت زمان سرمادهی مرطوب تفاوت معنی دار وجود داشت. زمانهای مختلف سرمادهی مرطوب روی رشد دانه رست های انچوچک تاثیر داشت و 45 روز سرمادهی مرطوب در مقایسه با سایر تیمارها روی رشد زیرلپه و وزن تر شاخساره مؤثرتر بود. در مجموع می توان نتیجه گیری کرد که سرمادهی مرطوب به مدت 60 روز بهترین تیمار برای شکستن رکود و جوانه زنی بذر گونه های گلابی وحشی مورد بررسی در این پژوهش بود.

ارتباط بین شرایط محیط کشت و ریزنمونه در تکنیک ریزازدیادی در مراحل مختلف از دوره رشد و نحوه جذب، انتقال، تجمع و توزیع مواد غذایی در قسمت های مختلف ریزنمونه به خوبی شناخته نشده است. گونه های گیاهی مختلف که تحت شرایط یکسانی رشد می کنند در استفاده از نمکهای معدنی متفاوت می باشند. با توجه به گونه گیاهی و مرحله نمو جهت رسیدن به رشد بهینه مقداری ازت مورد نیاز است. بعضی از گونه ها به طور الزامی شکل خاصی از منبع ازت را ترجیح می دهند. گیاهان تعیین شکل جذب ازت را جهت کاهش یا افزایش سطح N به منظور ثبات تعادل کاتیونی به آنیونی نیز انجام می دهند. این پژوهش با توجه به ویژگی های خاص رویشی و اقتصادی گیاه جوجوبا و به منظور بررسی تعادل یونی در حضور منابع مختلف ازتی ضریب ازدیاد در شرایط درون شیشه گیاه جوجوبا شد.و درجهت افزایش ضریب ازدیاد در شرایط درون شیشه انجام شد. ریز نمونه ها به مدت 30 روز درمحیط کشت MS به عنوان شاهد حاوی هورمون های BA و IAA (به ترتیب 5/0 و 01/0 میلی گرم بر لیتر) کشت شدند و بعد به محیط های حاوی تیمارهای ازتی (منابع و غلظتهای متفاوت ازت نسبت به محیط MS) انتقال یافتند. نمونه ها در دمای 1±25 درجه سانتیگراد و فتوپریود 18 ساعت روشنایی نگهداری شدند. 30 و 45 روز پس از کشت مقدار عناصر درون بافتی Na, K, P, N و Ca، تعداد شاخه های جدید و وزن خشک نمونه ها تعیین شدند. نتایج نشان دادکه تیمارحاوی NH4NO3 با غلظت بیشتر از شاهد دارای بیشترین ضریب ازدیاد بود. بیشترین مقدار تجمع عناصر درون بافتی در نمونه های حاصل از تیمارهای NH4NO3 و NH4NO3+ KNO3 مشاهده شدند. مقدار عناصر K و Na در نمونه های مختلف تفاوت معنی داری نداشت. استفاده از منبع ازتی به صورت NH4NO3 و دوره رشدی 45 روزه باعث ازدیاد ذخیره یونی و مقدار ماده خشک گیاه مزبور شد و در نتیجه موجب افزایش

این مطالعه در قالب آماری آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی و با 3 تکرار به صورت کشت گلدانی در ایستگاه زاله سنندج در سال 1374 مورد بررسی قرار گرفت. فاکتورهای مورد بررسی میزان رطوبت با 4 سطح (دورهای آبیاری 5، 4، 3 و 2 روزه) و گونه یونجه یکساله با 6 گونه (گونه های Medicago truncatula، M. scutellata، M. rigidula، M. littoralis، M. rogosa paragosa و M. orbicularis) بودند.
بر اساس نتایج بدست آمده، میانگین های وزن خشک بخش هوایی و ریشه به ترتیب 5 و 7/4 گرم ونسبت میان صفات مذکور حدود 1 بود. نتایج حاصل از تجزیه کوواریانس (متغیر تعداد بوته در گلدان به عنوان کوواریت) نشان داد که فاکتور رطوبت خاک اثرات بسیار معنی داری برصفات وزن بخش هوایی و ریشه بوته دارد. مقایسه میانگین سطوح مختلف رطوبت نشان داد که 4 سطح متفاوت آبیاری از نظر تاثیر بر صفات مورد بررسی به ویژه عملکرد بخش هوایی در 4 گروه مختلف قرار گرفتند ودور آبیاری 5 روزه موجب کمترین تولید و دورآبیاری 2 روزه موجب بیشترین تولید بیوماس هوایی گردید.
اختلاف میان گونه های یونجه یکساله از لحاظ عملکرد بخش هوایی و ریشه معنی دار (01/0P<) گردید. مقایسه میانگین گونه ها نشان داد که گونه های M. truncatula، M. scutellata وM. rigidula از نظر صفات مذکور به ویژه عملکرد بخش هوایی برترین گونه ها بودند. همچنین اثر متقابل میان فاکتورهای رطوبت وگونه یونجه یکساله نیز برای صفات مذکور معنی دار (01/0P<) بود. در میان گونه های مورد بررسی truncatula. M و M. rigidulaدر کلیه سطوح رطوبتی مؤفقتر از بقیه عمل نموده و پایداری تولید بیوماس هوایی و ریشه بالایی را نشان دادند. گونه M. scutellata فقط در شرایط مطلوب رطوبتی پتانسیل افزایش وزن ریشه و بخش هوایی بالایی نشان داد. متوسط وزن ریشه بوته همبستگی مثبت و بسیار معنی داری با متوسط وزن بخش هوایی بوته نشان داد)912/0=r). همچنین ضریب رگرسیون (bi) متغیر وزن ریشه بوته بر وزن بخش هوایی مثبت و بسیار معنی دار و ضریب تبیین بالا (1/98%= (R2بیانگر توجیه بخش اعظم تغییرات متغیر وزن بخش هوایی بوته با متغیرهای وزن ریشه و نسبت میان وزن بخش هوایی و وزن ریشه بوته می باشد.